Нягтлан бодох бүртгэл - 2

Нягтлан бодох бүртгэлд баримтлах зарчим

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë õºòºëäºã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóä

ßìàð ÷ àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë õºòºëæ, òàéëàí ãàðãàõ çàìààð ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äèéã ìýäýýëëýýð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóõàé Ìîíãîë óëñûí õóóëèíä “ Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë õºòºëæ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàíà.” Ãýæ çààñàí áàéäàã.

ªì÷èéí òºðºë á¿ðèéí õýëáýðòýé ººð ººðèéí çîðèëãîòîé àæ àõóéí íýãæ  áàéãóóëëàãóóäûí á¿ðòãýë õºòëºõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ìýäýý ãàðãàõ àæèë ¿¿ðãèéã íÿãòëàí áîäîã÷èä ã¿éöýòãýíý.

Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûã ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëýýð íü:

• ·  ¯éëäâýðëýëèéí
•    Õóäàëäààíû

·         ¯éë÷èëãýýíèé ãýõ ìýò àíãèëæ áîëíî.

Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûã çîðèëãîîð íü: Àøãèéí òºëºº áàà àøãèéí áóñ ãýæ 2 àíãèëíà.

Àøãèéí òºëºº àæ àõóéí íýãæ íü: òîäîðõîé áèçíåñ ýðõëýí õýðýãëýã÷äèéí õýðýãöýýã õàíãàõ çàìààð àøèã îëîõ çîðèëãîòîé áèçíåñèéí áàéãóóëëàãóóä áàéäàã.

Àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà íü: àøèã îëîõ çîðèëãîã¿é íèéãìèéí òºëºº ¿éë÷èëäýã, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã àðä èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîòîé áàéãóóëëàãà þì.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëä áàðèìòëàõ çàð÷èì

ÍÁÁ-í ¿éë àæèëëàãààíä äàðààõ ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàí àæèëëàäàã.

1.  Áîäèòîé áàéõ (Objectivity principle)Íÿãòëàí áîäîã÷ íü á¿ðòãýëä àëèâàà ç¿éëèéã òóñãàõäàà íàéäâàðòàé íîòîëãîî áàéãàà ýñýõèéã õàðãàëçàí ¿çýõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë àëèâàà õýìæ¿¿ð íü áàòëàí äýìæèãäýõ íîòîëãîîòîé áàéõûã áîäèòîé áàéõ ãýæ ¿çíý. ¯¿íèéã øàëãàõ àðãà íü õî¸ð íÿãòëàí áîäîã÷ áèå áèåíýýñ õàìààðàëã¿é áèå äààí àæèëëàæ, èæèë õàðèó ãàðãàõ ÿâäàë þì. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëä õ¿÷èí òºãºëäºð àíõàí øàòíû áàðèìòòàé àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõ ¸ñòîé.
2. ªðòãèéí çàð÷èì (Cost principle) èõýíõ õºðºíãº, ºð òºëáºðèéã àíõ á¿ðòãýëä òóñãàõàä çàõ çýýëèéí ¿íýýñ èë¿¿òýé ºðòºã àøèãëàãääàã. ªðòºã íü àíõ õºðºíãèéã îëæ àâàõ ¿åä òºëñºí íèéò ä¿í áàéíà. ªºðººð õýëáýë õºðºíãèéã àøèãëàõàä áýëýí áîëîõ õ¿ðòýë òºëñºí àëèâàà ä¿í íü ºðòºã áîëíî.
3. ¯éë÷èëãýýíèé îðëîãûí ä¿í: ¿éë÷èë¿¿ëýã÷ýýñ àâñàí, ýñâýë àâàõààð òîîöñîí ìºíãºíèé ä¿í áàéíà
4. Áàðàà õóäàëäàí àâàëòûí ºðòºã: Õóäàëäàí àâñàí ¿íý, òóõàéí áàðààã òýýâýðëýñýí çàðäàë, ãààëèéí òàòâàð çýðýã àæ àõóéí íýãæèä àâ÷ èðýõòýé õîëáîîòîé çàðäàë áàãòàíà.
5.  ¯éëäâýðèéí òîíîã òºõººðºìæèéí ºðòºã: õóäàëäàí àâñàí ¿íý, òýýâðèéí çàðäàë, ãààëèéí òàòâàð, óãñàð÷ ñóóðèëóóëàõ çàðäàë øàëãàëò ç¿ãøð¿¿ëýëòèéí çàðäà çýðãèéã îðóóëíà.
6. Òàñðàëòã¿é áàéõ çàð÷èì (Going –concern principle) àæ àõóéí íýãæ íü îäîî áîëîí èðýýä¿éä áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààãàà òàñðàëòã¿é ÿâóóëíà ãýñýí òºñººëëèéí  ¿íäñýí äýýð á¿ðòãýë õºòëºõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë ¿éë àæèëëàãààãàà çîãñîîõ çîðèëãîã¿é áàéíà. Æèøýý íü óðò õóãàöààíä àøèãëàõ ¿íäñýí õºðºíãèéã èðýýä¿éä àøèãëàíà ãýñýí òºñººëºëä ¿íäýñëýí ýëýãäýë, õîðîãäëûã íü òîîöîîëæ á¿ðòãýõ õýðýãòýé.
7. ̺í㺺ð èëýðõèéëýõ çàð÷èì (Monetary unit principle)íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëä ìºíãºí íýãæýýð èëýðõèéëýãäýõ áîëîìæòîé àæèë ã¿éëãýýã òóñãàäàã.ªºðººð õýëáýë íýãæýýð èëýðõèéëýõ áîëîìæòîé ç¿éëñèéã ë á¿ðòãýäýã.
8.     Îðëîãî õ¿ëýýí çºâøººðºëòèéí çàð÷èì (áîðëóóëàëòûí çàð÷èì)(revenue recognition principle) îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýõ õóãàöààã çààæ ºãäºã. ̺íãºí òºëáºð õèéãäñýí ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí îðëîãî õýðýãæèõ áîëîìæòîé áîëñîí ¿åä îðëîãûã á¿ðòãýõ õýðýãòýé. ªºðººð õýëáýë áàðàà ¿éë÷èëãýý õýðýãëýã÷äýä õ¿ðñýí ¿åä ë îðëîãûã á¿ðòãýõ ¸ñòîé.
9. Аж ахуйн нэгжийн бие даасан байх зарчим(Business entity principle)Нягтлан бодох бүртгэл нь зөвхөн тухайн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг илэрхийлэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл тухайн аж ахуйн нэгжийн данс, бүртгэл нь зний хувийн хэрэглээ болон бусад бизнесийн үйл ажиллагааны үр дүнг үнэн зөв, бодитой харуулахболно.
10. Уялдаат зарчим (Matching principle)Орлого зардал зохицох зарчим гэж нэрлэдэг. Орлогыг бүртгэсэн цаг хугацаанд тухайн орлогыг олохтой холбогдон гарсан зардлыг бүртгэх шаардлагатай байдаг.
11. Нэмэлт тодруулгын зарчим(Full disclosure principle)хэрэглэгчдэд мэдээллийг илүү ойлгомжтой хүргэх үүднээс л нэмэлт тодруулга хийнэ. Нэмэлт тодруулгадсан хүүгийн тайлан бэлтгэх эд ашигласан суурь бүртгэлийн арга тайланд тусгагдсан зүйлийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг тусгадаг.
12.  Материаллаг байх зарчим(Materiality)Нягтлан бодох бүртгэлд тусгагдсан зүйл нь материаллаг дүнтэй байх хэрэгтэй. Материаллаг зүйлсийг тусад нь материаллаг бус зүйлсийг шинж чанар үүргээр нь нэгтгэн бүртгэх хэрэгтэй. Мэдээлэл хэрэглэгчдийн шийдвэр гаргах хэрэгцээнд мэдэгдэхүйцнөлөөтэйзүйлийг материаллаг гэнэ.
13.  Тогтвортой байх зарчим (Consistensy principle) Аж ахуйн нэгж нэг үеэс нөгөө үед бүртгэлийн арга, сууриа тогтвортой баримтлах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр нэг арга маргааш бүртгэлийн өөр арга ашиглаж болохгүй юм. бүртгэлийн мэдээлэл нь олон олноор эсвэл өөр аж ахуйн нэгжтэй зэрэгцүүлэгдэх боломжтой байх ёстой. Гэхдээ тодорхой шалтгааны улмаас бүртгэлийн бодлогоо өөрчилжболно. Ийм нөхцөлд тухайн он болон зэрэгцүүлэгдэх өмнөх оны үзүүлэлтийг уг аргаар тооцож бүртгэлд тугсахыг шаарддаг.

Жинхэнэ хэрэгжилтийн зарчим (Realization principles) Аливаа ажил гүйлгээ үйл явдлыг гарсан тухай бүрд нь бүртгэлд тусгах ёстой. Мөнгөн төлбөр төлөгдсөн эсэхээс үл хамааран ажил гүйлгээ гарсан үед нь бүртгэлд тусгагдах ёстой.